Z artykułu dowiesz się:
Chociaż wiele z nich znamy i często widujemy w swoim otoczeniu, zdarza się, że nie mamy pojęcia, jak brzmią ich prawidłowe nazwy.
Skąd się biorą nazwy roślin? Klasyfikacja binominalna
Obecnie każdy roślina posiada własną dwuczłonową nazwę zapisywaną w języku łacińskim. Pierwsza jej część to określenie rodzaju, który zawsze jest rzeczownikiem. Druga natomiast określa gatunek i jest przymiotnikiem. W ten sposób buduje się nazwy takie jak Acer platanoides, czyli klon zwyczajny czy Chameacyparis obtusa, oznaczający cyprysik japoński. Ten rodzaj systematyzacji, znany jako klasyfikacja binominalna, został stworzony w XVIII w. przez szwedzkiego botanika Karola Linneusza i obowiązuje do dziś.
Można się jednak domyślić, że długie i skomplikowane łacińskie nazwy są zrozumiałe niemal wyłącznie dla przyrodników. Nie dziwi więc, że większość gatunków flory posiada własne, często regionalne nazewnictwo. Ich geneza bywa zaskakująca.
Słonecznik, kopytnik pospolity i dziurawiec – nazwy roślin nawiązujące do ich wyglądu
Nadawanie konkretnym kwiatom, ziołom, trawom i krzewom nazw zapoczątkowano już w starożytności. Społeczności zamieszkujące tereny, na których występowały dane gatunki, zazwyczaj określały je, kierując się cechami charakterystycznymi danej rośliny. W ten sposób powstały takie nazwy jak np.:
- słonecznik – jego kwiaty przypominają słońce
- psiząb – kształt cebulek, z których sadzi się roślinę, do złudzenia przypomina psie zęby
- dziurawiec zwyczajny – posiada charakterystyczne, poszarpane liście
- szczawik czterolistny – roślina przypomina popularną, czterolistną koniczynę
- żmijowiec zwyczajny – wystające z kwiatostanu pręciki przywodzą na myśl język węża
- szafirek groniasty – posiada intensywną, granatową barwę oraz kwiatostan składający się ze ściśle ze sobą połączonych, niewielkich gron
- lwia łapa – kształt liści tej rośliny przypomina odcisk łapy wielkiego kota, a na dodatek kwitnie ona na żółto
- kopytnik pospolity – jego liście mają kształt podobny do końskich kopyt
- dzwonek polny – wyróżnia się charakterystycznym kształtem kwiatostanów
- małpia orchidea – jej kwiaty naprawdę wyglądają jak miniaturowe głowy małp
- dzbanecznik – roślina swoim kształtem przypominająca wysokie naczynie
Ciekawe jest również pochodzenie nazwy rośliny występującej w lasach równikowych, znanej jako dziwadło olbrzymie. Osiąga ona wysokość nawet 7 m, a jej kształt jest na tyle zaskakujący, że w pełni zasłużyła na swoją nazwę. Dziwadło olbrzymie, czyli Amorphophallus titanum, wzbudziło spore zainteresowanie, gdy wiosną 2021 r. spektakularnie zakwitło w warszawskim ogrodzie botanicznym.
Przeczytaj:Najdziwniejsza roślina na świecie. Dziwidło olbrzmie, dziwidło Riviera
Dziwadło po angielsku potocznie nazywa się ją „corpse flower”, co przetłumaczyć można jako „trupi kwiat”. Fot.123RF.com
Nazwy roślin powołujące się na inne zmysły
Do tworzenia charakterystycznych nazw roślin wykorzystywano nie tylko wzrok, ale również węch czy słuch. W ten sposób powstały np.:
- wieczornik damski – kwiat o słodkim zapachu, który nabiera intensywności po zmroku
- marzanka wonna – roślina o silnej, waniliowej woni
- kocimiętka – uwielbiana przez koty i wyczuwana przez nie z dużej odległości
Biorąc na tapetę pochodzenie roślin ze względu na wydawany przez nie dźwięk, można natomiast wyróżnić skrzyp polny. Wyginając jego pędy, da się usłyszeć charakterystyczny, trzeszczący odgłos.
Pochodzenie nazw roślin ze względu na ich występowanie oraz porę kwitnienia
Rannik zimowy (Eranthis hyemalis), śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis) czy śnieżnik (Chionodoxa), to nazwy, które wywołują skojarzenie z konkretną porą roku. Dzieje się tak, ponieważ kwitną one często już w lutym lub na początku marca, gdy na łąkach leży jeszcze śnieg. Nieco później możemy zaobserwować śnieżycę wiosenną (Leucojum vernum). Również nazwa konwalii majowej dokładnie określa, a jakim miesiącu możemy ją spotkać na łące.
Ze względu na miejsce występowania, wyróżniamy natomiast gatunki roślin z przyrostkiem leśny, polny, bagienny itp. Przykładem mogą być takie nazwy roślin, jak np.: pustynnik, cebulica syberyjska, holenderski hiacynt leśny, mak polny, borówka bagienna czy cieszynianka.
Intrygujące nazwy roślin – pochodzenie, właściwości i zastosowania
Odpowiednie określenie danych gatunków ziół oraz leśnych czy polnych roślin mogło chronić przed szkodliwymi skutkami ich spożycia. Z tego względu te trujące często otrzymywały przedrostek „wilczy”. Znamy chociażby wilcze jagody, wilczomlecze czy wilcze łyko. Są one bardzo toksyczne, a spożyte w dużych ilościach mogą doprowadzić do śmierci. Inną niebezpieczną dla człowieka rośliną jest mordownik czy szalej jadowity.
Niektóre nazwy roślin świadczą również o ich pożytecznych właściwościach. Należą do nich np.:
- mydlnica – w przeszłości wywar z jej korzeni był używany do mycia; dodatkowo silnie się pieni, co przywodziło na myśl skojarzenie z mydłem
- żywokost lekarski – roślina lecznicza, posiadająca wiele właściwości – od zwalczania wrzodów żołądka po schorzenia stawów
- mniszek lekarski – pospolita roślina polna, wykorzystywana w kosmetyce oraz leczeniu wielu kłopotów zdrowotnych
Nazwy roślin – inspiracje pochodzące z mitologii
Ciekawym rozwiązaniem jest również nazywanie kwiatów i ziół na cześć bóstw greckich. Tak stało się np. w przypadku:
- irysów – pochodzących od imienia bogini tęczy Iris
- narcyzów – nawiązujących do młodzieńca o wyjątkowej urodzie opisanego m.in. przed Owidiusza
- hiacyntów – pochodzący od imienia mitycznego królewicza spartańskiego
Z języka greckiego pochodzi również nazwa popularnych kwiatów – astrów. Oznacza ona gwiazdę.
Najdziwniejsze nazwy roślin – pochodzenie od nazwiska odkrywcy
Często zdarza się również, że botanicy klasyfikujący nowe gatunki, postanawiają uczcić własne odkrycie nazwą kojarzącą się z ich imieniem lub nazwiskiem. Doskonałym przykładem tego są np.:
- dalie – od nazwiska szwedzkiego botanika Andersa Dahla
- poinsecje zwane również gwiazdami betlejemskimi – nazwane na część J.R. Poinsetta, który był wielkim miłośnikiem tego gatunku
- bugenwille – pnącza pochodzące od nazwiska przyrodnika L.A. de Bougainville, który opisał je po raz pierwszy
Na świecie znane są również kwiaty, których nazwy powstały ku czci znanych Polaków. Stało się to za sprawą holenderskiego hodowcy tulipanów Jana Ligtharta. Kolejne stworzone przez niego odmiany otrzymały nazwy Irena Sendlerowa, Mikołaj Kopernik czy Preludium Chopina. W 2008 r., po 18 latach pracy, udało mu się również wyhodować kremowe tulipany o nazwie Maria Kaczyńska.
Tulipan Maria Kaczyńska. Hodowca pracował nad jego barwą 18 lat. Fot.Wikimedia Commons
Najtrudniejsze nazwy roślin – naprawdę niełatwo je wymówić
Nie tylko łacińska nomenklatura stosowana w klasyfikacji binominalnej może przysparzać kłopotów. Niektóre egzotyczne nazwy roślin również są trudne do wymówienia i zapamiętania. Z pewnością należą do nich:
- Krąpiel Chantriera – wieloletnia roślina pochodząca z Azji
- Welwiczja przedziwna – pustynna roślina spotykana w Angoli i Namibii
- Wollemia szlachetna – drzewo występujące w Australii
- Bukietnica Arlonda – pasożytnicza roślina z lasów tropikalnych
- Muchołówka amerykańska – mięsożerna rosiczka naturalnie występująca tylko na niewielkim obszarze USA
- Gympie-gympie - roślina z rodziny pokrzywowatych, pochodząca z Australii.
Tę ostatnią nazwę warto zapamiętać również dlatego, że jest to najsilniej parząca roślina na świecie.
Autor: Redakcja Deccoria.pl